Laboranci – zielarze z karkonoskiego cechu

Karkonoscy zielarze – laboranci

Karkonosze przez długi czas były niedostepne i niezamieszkałe. Jednymi z pierwszych, ktrórzy zaczęli się zapuszczać w te dzikie ostępy byli w średniowieczu Walonowie – poszukiwacze kamieni szlachetnych, minerałów. Znali się oni także na ziołach.
Początek karkonoskim laborantom dał najprawdopodobniej Georg Werner, aptekarz który był protestanckim uchodźcem religijnym z Czech.przekazał on swoją zielarską wiedzę synowi.
Jedna z legend mówi o studentach medycyny uniwersytetu w Pradze -Mikołaj i Salomon, którzy uciekli do Karpacza, gdzie założyli pierwszą aptekę i przekazali wiedzę mieszkańcom.
Ich pierwsi uczniowie już nie byli mityczni – zachowały się ich nazwiska – Melchior Grossmann i Jonas Exner, którzy w XVII w opłacali jedne z najwyższych w Karpaczu podatków.
Na północnej ścianie kościoła parafialnego św. Jadwigi w Miłkowie zachowały się pochodzące z początków XVIII w. nagrobki karpackich laborantów.
Laboranci aby zareklamować i “uwiarygodnić” swoje wyroby, obrali sobie za patrona mitycznego władcę Karkonoszy – Ducha Gór, który pilnie strzeże swoich naturalnych skarbów np ziół. Nazywali go także “Korzennikiem” i opowiadali o nim straszliwe historie, aby odstraszyć potencjalnych konkurentów do profesji zielarskiej.
Swoje specyfiki wyrabiali nie tylko z ziół, ale takze ze sproszkowanych kamieni szlachetnych i minerałów.
Stolicą zielarzy stał się Karpacz. Na początku XVIII w utworzyli tutaj własny cech z mistrzami, terminatorami i czeladnikami.
Medykamenty laborantów trafiały na wszystkie rynki Śląska i za granicę do Pragi, Krakowa, Wiednia, Moskwy i Londynu.
Prawie przez 2 wieki Karpacz żył i rozwijał się dzięki temu cechowi.
Lata 1730-1780 były okresem świetności.
Ich złota passa się skończyła po zajęciu terenów przez Prusy, zaczął narastać konflikt pomiędzy oficjalną medycyną – a karkonoskim ziołolecznictwem. Pruska ustawa rządowa z 1740 r. ograniczała liczbę legalnie działających w Karkonoszach laborantów do trzydziestu osób, a na zielarską działalność trzeba było zdobyć urzędową licencję. Od 1796 r. ograniczała taże ilość ziół, które mogły być legalnie wykorzytywane do 46.
W 1843 r. rząd pruski wstrzymał wydawanie nowych zezwoleń na prowadzenie praktyki zielarskiej.
Od połowy XIX wieku następował powolny upadek cechu laborantów.
Ostatnim mistrzem laboranckim z Karpacza był Ernst August Zölfel ( zm 1884r), który wyjątkowo posiadał prawo dożywotniego wyrabiania zielarskich medykamentów.
W Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze zebrano 92 obiektów związanych z laborantami: pudełka na maści, suszone zioła i inne gotowe leki, butle, koszyki, spis leków, kopię koncesji laboranckiej i portret ostatniego laboranta:
- Szafa laboranta, Karpacz, 1768r, l 30 XXw
- pudełka, Karpacz, 2 poł XIX w, kora brzozy, malowane
- butle, Karpacz, 2 poł XIXw, szkó przezroczyste, malowane,
- butle zasobowe, 4 ć XIX w, kamionkowe, szkliwione