Wanilia płaskolistna (Vanilla planifolia)
To jeden z niewielu gatunków z rodziny storczykowatych (Orchidaceae) hodowlanych w celach użytkowych. Jest to wiecznie zielone pnącze, o cylindrycznej, wydłużonej łodydze, która może osiągać długość kiludziesieciu metrów. Pochodzi z Meksyku, Ameryki Środkowej i Południowej.
Wspina się dzięki korzeniom przybyszowym na wysokość nawet kilkunastu metrów. Korzenie pokryte są welamenem, charakterystyczną dla storczyków “szarą gąbeczką”, która chłonie i magazynuje wodę.
Zielono-kremowe kwiaty kwitną tylko przez kilka godzin przed południem. Jeśli nie zostaną zapylone przez owady lub kolibry – więdną i opadają, a następnego dnia zakwita następny kwiat z kwiatostanu.
Jeśli kwiat jest zapylony, słupek rozrasta się do kilkunastocentymetrowej długości. Dochodzi do zapłodnienia zalążków i torebka nasienna dojrzewa przez kilka miesięcy. Liczne, drobne nasiona (do 0,3 mm) tkwią w oleistej substancji wypełniającej wnętrze owocu.
Oprócz wanilii płaskolistnej uprawiana jest też Vanilla tahitensis i Vanilla pompona, które są mniej cenne ponieważ zawierają też piperonal (heliotropina, substancja aromatyczna). Mają nieco inny aromat. Są wykorzystywane w przemyśle perfumeryjnym i tytoniowym.
Już Aztekowie dodawali wanilię do aromatyzowania czekolady. Indianie aromatyzowali nią kakao. W XVI w zostałą wpowadzona do Europy przez Corteza.
Po podboju Meksyku przez Cortésa Hiszpanie na ponad 300 lat zmonopolizowali uprawę wanilii i produkcję aromatu. Dzisiaj największe plantacje są zlokalizowane na Madagaskarze (80% światowej produkcji). Kwiaty na plantacjach zapylane są ręcznie. Dojrzewające owoce są zrywane, suszone i poddawane fermentacji.
Dawniej wanilię uważano za afodyzjak.
Najwięcej aromatu mają fermentowane owoce, które zawierają do 3% waniliny. Owocami są wąskie torebki zawierające dużą ilość nasion. Suszenie i specjalne zabiegi powodują, że wewnątrz strąków krystalizuje wanilia. Stanowi ona przyprawę do wyrobów cukierniczych oraz aromat w perfumerii.
W ojczystym Meksyku kwiaty wanilii zapylane są przez zamieszkujące tamten rejon pszczoły. Hodowane w innych częściach świata muszą być zapylane sztucznie przez człowieka, co znacznie powyższa koszty uprawy.
W 1874 opracowano produkcję sztucznej waniliny, która w ostatnich latach wyparła z rynku naturalną wanilię. Syntetyczna wanilina nie może zastąpić aromatu prawdziwej wanilii, który jest niepowtarzalny, składa się z kilkudziesięciu innych związków.
Skład olejku waniliowego:
- wanilina
- aldehyd hydroxybenzoesowy
- eter hydroxybenzylometylowy
- estry kwasu cynamonowego
Oprócz olejku owoce zawierają:
- kumarynę
- heliotropinę
- cukry
- składniki mineralne
- substancje żywicowe
Może Cię również zainteresować:
Jak zrobić naturalną esencję waniliową
źródła:
- materiały dostępne w Palmiarni Poznańskiej
- Romuald Czerpak, Agata Jabłońska – Trypuć – Roślinne surowce kosmetyczne
- Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego – materiały
