Żurawina – kwaśne panaceum rodem z bagien

Żurawina błotna (Vaccinium oxycoccus) należy do rodziny wrzosowatych (Ericaceae).

występowanie

Jest to gatunek okołobiegunowy. Spotkać ją można w środkowej i północnej Europie, na Syberii, w Ameryce Północnej i Azji. Na półkuli północnej występuje kilka gatunków np w Kanadzie – żurawina wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpon) o jagodach wielkosci wiśni.

Żurawina rośnie w borach bagiennych i na torfowiskach wysokich i przejściowych. Preferuje stanowiska wilgotne i kwaśne.

nazwy:

ang. cranberry (crane = żuraw)
niem. Kranichbeere (Kranich — żuraw)
łac. Vactinium oxycoccus oznacza kwaśny (oxys) okrągły owoc, jagodę( kókkos)
nazwy staropolskie: borówkożurawina, żurawina borowa, żurawka, żurówki, żurawiniec, żurowisko, dyki barwinok, mrozioki, morostka (co oznacza, że jest to roślina rosnąca na bagnach. Moroszka bowiem w języku rosyjskim oznacza bagno.)

Nazwa żurawina i wywodzi się od słowa żuraw, ponieważ jagody tej rośliny spożywają żurawie. Inni twierdzą, że nazwę nadali jej kolonizujący Amerykę Północną europejscy osadnicy. Kwiat przypominał im głowę żurawia (ang. cranberry). Na tej samej zasadzie opierają się zresztą nazwy rośliny również w innych językach —w serbochorwackim jerebika od jereb — żuraw. W języku górnołużyckim żurawina nazywa się tymjenka od górnołużyckiego tymjo — bagno, w słoweńskim żurawinę zwą mahowiną, co pochodzi od sło­weńskiego meh czyli mech.

wygląd

• żurawina błotna płoży się
• posiada nitkowate drewniejące pędy  o długości 75 -100 cm
• nie posiada pędów pionowych, po czym ją odróżnisz od borówki brusznicy
• owoce żurawiny mają wielkość ok 1 cm, są znacznie większe od borówki
• liście, rzadko osadzone na łodyżkach
• liście małe zimozielone, skórzaste, zaostrzonena końcu
• liście są kształtu jajowatego lub podłużnie jajowatego 0,5 – 1,5 cm długie
• liście są z wierzchu zielone, pod spodem sinobiałe, zimotrwałe, a w zimie czerwonawe.
• brze­g liścia jest podwinięty,
• kwiaty zwieszone małe, różowe , zwykle po 2 – 3
• kwiaty składająsie  czterech płatków
• owocem jest jagoda , o średnicy ok 1 cm, początko­wo biała, podczas dojrzewania czerwieniejąca do barwy ciemnoczerwonej. Staje się wtedy niemal przezroczysta. Dojrzałe owoce są soczyste i kwaśne, zimo­trwałe. Mogą one przetrwać na łodyżkach przez cały okres zimy aż do wiosny.

owoce – skład

• kwas cytrynowy, kwas jabłkowy, kwas chinowy,
• kwas ursolowy (działąnie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjene, grzybobójcze, pierwotniakobójcze, przeciwnowotworowem przeciwcukrzycowe, modulujące ukł immunologiczny)
• kwas galusowy
• kwas benzoesowy, który jest naturalnym konserwantem
• dzięki kwasom, głównie kwasowi benzoesowemu żurawina może być miesiącami przechowywana w lodówce. Jej owoce są tak odporne, że mogą pozostawać na krzewince przez całą zimę, aż do wiosny. Twałość owoce zawdzięczają także także woskowi pokrywającemu skórkę.
• kwas salicylowy
• kwas ferulowy i synapinowy (pochodne kwasu cynamonowego)
• pH soku żurawinowego wynosi 2,5
• duże ilości witaminy C do13 mg w 100g świeżych owoców
• karoteny (prowitamina A)
• cukry 2,6%,
• flawonidy; kwercetyna kemferol oraz rutozyd (rutyna) -glukozyd kwercetyny
• antocyjany
• proantocyjanidyny oligomeryczne (leukoantocyjadyny, OPC) – grupa pośrednia między flawonoidami a antocyjanami
• goryczki
• garbniki
• arbutyna (1-1,5 w owowcach, szczególnie niedojrzałych)
• pektyna – rozpuszczalny błonnik, który ma dobroczynny wpływ na przewód pokarmowy. Oprócz tego pektyna posiada także własciwości żelujące, co jest wykorzystywane np przy wyrobie marmolad i dżemów
• tokotrienole – postać wit E

działanie lecznicze

Jeżeli chodzi o aktualne badania to są one prowadzone w większości na łatwo dostępnej uprawianej żurawinie amerykańskiej (żurawinie wielkoowocowej Vaccinium macrocarpon), która dominuje na rynku handlowym ale “nasza dzika żurawina”co najmniej dorównuje krewniaczce o więszcyh owocach.

Żurawina wykazuje działanie:

• odkażające na drogi moczowe
• hamuje przyleganie bakterii do błon śluzowych i tworzenie przez nie “powłoki” biofilmu zarówno w drogach moczowych, w płytce nazębnej
• badania wykazały, że związkami hamującymi przyleganie bakterii Escherichia coli są proantocyjanidyny oligomeryczne (OPC) (a dokładnie polimer proantocyjanidynowy składający się z 4 lub 5 jednostek epikatechiny z dimerem typu A 2 na końcu)
• proantocyjanidyny oligomeryczne (OPC) – są to osławione substancje wykryte wcześniej w pestkach winogron o niesamowitych właściwościach zdrowotnych przede wszystkim na naczynia krwionośne oraz o silnych właściwościach przeciwutleniajacych
• żurawina działa przeciwbakteryjnie także na bakterie Enterococcus feacalis, któe mogą wywoływać zakażania u osób cewnikowanych
• działa ochronnie i regenerująco na miąższ wątroby – prawdopodobnie dzięki proantocyjanidynom oligomerycznym
• hamuje przyleganie bakterii Helicobacter pylori (powodującej wrzody) do komórek błony sluzowej żółądka
• posiada działanie moczopędne
• dzięki kwasom fenolowym posiada działanie bakteriobójcze i hamujące wzrost grzybów
• żurawina jest silnym anytyoksydantem – wyłapuje wolne rodniki, które są sprawcą przedwczesnego starzenia się i nowotworów
• hamuje utlenianie cholesterolu LDL (porównywalnie, a nawet lepiej od soku z winogron), dzięki czemu zapobiega miażdżycy i chroni serce
• działa lekko ściągająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego,
• napotnie
• przeciwobrzękowo
• przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie, stosowana w przeziebieniach
• w badaniach in vitro zapobiega nieprawidłowemu namnażaniu się komórek
• żurawina zawiera kwas szczawiowy, który mógły być potencjalnie niekorzystny dla osób z kamicą nerkową, jednak badania wykazały, że obecności kwasu cytrynowego hamuje powstawanie kamieni.

zastosowanie w medycynie ludowej:

• gorączki i przeziębienia
• infekcje dróg moczowych
• angina, gościec i reumatyzm
• choroby wątroby
• środek witaminizujący, wzmacniający i przeciwszkorbutowy (dzięki zawartości wit C)
• choroby żołądka np. niedokwasność ( kiedyś Herbapol pro­dukował zagęszczony sok z żurawiny, który był zalecany  przy niedokwaśności żołądka i w zaburzeniach trawienia)
• W czasach średniowiedcznych Hildegarda z Bingen zalecała owoce przy skąpych i bolesnych miesiączkach
• Indianie używali soku żurawinowego do przemywania ran i wyciągania toksyn po zatrutych strzałach
• kąpiele w wywarze z krzewinek stosowano przy upławach
• żurawina była stosowana zarówno jako środek przeczyszczający i przeciwbiegunkowy
• Indianie używali liści w chorobach układu moczowego, a także przeciw biegunce i w leczeniu cukrzycy
• przy nadciśnieniu – stosowano zurawinę na Białorusi

zastosowanie kosmetyczne

Żurawina posiada działanie przeciwstarzeniowe dzięki antyoksydantom. Wzmacnia także kruche naczynka krwionośne i zwiększa ich odporność.

zastosowanie kulinarne:

• spożywane na surowo np w północno-wschodniej Polsce, na Białorusi jadane są świeże żurawiny oraz przez ” ludy północy” – Eskimosów, Indian, Rosjan, Finów itd, co umożliwia przetrwanie zimowych miesięcy i uzupełnienie witamin w trudnych warunkach
• dawniej owoce przechowywano zalane zimną wodą w piwnicy w temp ok 2 st C (co kilka tygodni należało wymieniać wodę). Żurawina jest bardzo trwała dzęki zawartości kwasu beznzoesowego, cytrynowgo oraz warstewce wosku)
• marmolada jako “przystawka do mięsa” lub sera np w USA i Kanadzie tradycja spożywania indyka z żurawinami
• sok, kompot,nalewka
• marmolada, kisiel i dżem – żurawina posiada właściwości żelujące (dzieki pektynom)
• owoce suszone
• na Kresach Wschodnich dodawano żurawinę do kiszenia kapusty
• Indianie podawali owoce słodzone syropem klonowym lub dodawali je do sosów. Zabierali ze sobą na polowania suszoną żurawinę lub żurawinę z suszonym mięsem.
• dzięki kwaśnemu smakowi żurawina może służyć do przyprawiania potraw oraz herbaty, zamiast cytryny
• na Mazurach pędzono wódkę z żurawin
• liście można parzyć jako namiastkę herbaty

Inne zamierzchłe zastosowania

• Dawniej zurawina służyła jako środek do garbowania skór (dziękji garbnikom)
• oraz jako wybielacz do srebra.

Dla ciekawskich

Owoce żurawiny zawierają związki o unikalnej strukturze – należażce do flawonoli – Są to proantocyjanidyny oligomeryczne typu A, które w większym stopniu chronią przed przyleganiem bakterii, niż grupa B.

• Proantocyjanidyny A – posiadają wiązanie między węglem a tlenem łączące 2 cząsteczki epikatechiny
• Proantocyjanidyny B – posiadają wiązanie węgiel -węgiel pomiędzy poszczególnymi monomerami.

Może Cię również zainteresować:

• Tam, gdzie rośnie żurawina i halucynogenne bagno, gdzie grunt się chwieje pod nogami i nic nie jest oczywiste…
• Borówka bagienna – roślina trująca czy jadalna 
• Kisiel z żurawiny
• Mikstura żurawinowa oczyszczająca wątrobę od znajomej naturoterapeutki
• Nalewka z żurawiny na Miodzie i Soku z Brzozy Odkażającej Drogi Moczowe.
• Antocyjany – ciemne barwniki roślinne o wybitnych właściwościach zdrowotnych
• Borówka brusznica – wiecznie zielona krzewinka o wielu zastosowaniach
• Mącznica lekarska (niedźwiedzie grono) – surowiec zielarski, który zanika…
• Golteria – Pachnąca Jagoda
• Konfitura z płatków piwonii.
• Nalewka z czeremchy.
• Nalewka z aronii.
• Szybki kisiel jeżynowy.
• Galaretka z owoców czarnego bzu.

źródła:

1. Maria Henslova – Z Badań nad Wiedzą Ludową o Roślinach Ericaceae – Wrzosowate; Slavia Aniqua, tom XXVI – rok 1979
2. Jadalne owoce leśne W Grochowski
3. http://www.czytelniamedyczna.pl/2474,Zurawina-nowe-spojrzenie-na-wlasciwosci-lecznicze.html
4. E. Hołderna-Kędzia: Charakterystyka botaniczna, skład chemiczny i właściwości biologiczne owoców żurawiny amerykańskiej. Postępy Fitoterapii 1/2006, s. 41-46.
5. A. Stobnicka, M. Gniewosz: Możliwości wykorzystania właściwości żurawiny we współczesnej medycynie. Postępy Fitoterapii 3/2010, s. 170-175.
6. Antonina Rumińska, Aleksander Ożarowski Leksykon Roślin Leczniczych
7. Jakub Mowszowicz, Bolesław Broda – Przewodnik do oznaczania rośłin leczniczych, trujących i użytkowych
8. Prof. dr hab.Eliza Lamer-Zarawska Zioła i rośliny lecznicze
9. Prof. Iwona Wawer – Suplementy dla Ciebie – Jak nie stać się pacjentem
10. http://luskiewnik.strefa.pl/wyklady/Towaroznawstwo_zywnosci_funkcjonalnej_i_suplementow_diety_III.pdf
11. A. Gryszczyńska: Żurawina amerykańska – lek na problemy urologiczne. Przegląd Urologiczny nr 5/2010, s. 31-40.
12. Stanisław i Grzegorz Kłosowscy – Rośliny wodne i bagienne