Tatarak zwyczajny (Acorus calamus) z rodziny tatarakowatych (Acoraceae), dawniej był zaliczany do obrazkowatych (Araceae), podobnie jak np anturium. Jest to roślina bagienna.
Surowcem jest kłącze – Calami rhizoma, które posiada charakterystyczny, intensywny, słodki zapach oraz smak palący i gorzkawy.
Ojczyzną tataraku jest subkontynent indyjski. Do Europy został przywleczony przez Tatarów, skąd wzięła się nazwa.
Otrzymujemy z niego olejek tatarakowy, który posiada działanie:
- przeciwbakteryjne
- przeciwwirusowe
- przeciwgrzybicze
- przeciwpasożytnicze
- przeciwłojotokowe
- rozgrzewające np bólach stawów. nerwobólach
- leczy stany zapalne skóry
- stosowany jako składnik perfum i utrwalacz zapachu
Skład olejku eterycznego
- azaron (ok 80%)
- kalaminen
- eugenol
- alfa-pinen
- kamfen
- wiosenny tatarak miał olejek w kolorze lekko zielono-niebieskawym o zapachu bardziej cytrusowym, delikatnym ( nuty głowy) pewnie więcej było w nim mircenu i kamfenu.
- jesienią olejek jest żółtawy i bardziej gęsty, tłusty i lepki, wyczuwa się bardziej ziemistość – zapach duszący, ciężki z nutą (azaronu i eugenol)
Oprócz olejku eterycznego kłącza zawierają:
- gorycze: akorynę i akoretynę, akoron, izoakoron
- garbniki
- śluzy
- skrobię
Wyciąg z tataraku:
- dodany do kąpieli powoduje przekrwienie skóry i usunięcie szkodliwych produktów przemiany materii
- wyciąg wodny przyspiesza gojenie się ran
- kąpiele mają działanie uspokajające
- wzmacnia cebulki włosowe
- zwalcza łupież
- stosowany jako środek zapachowy
- dodatek do wyrobu likierów (Chartreuse)
- jako płukanka w zapaleniach jamy ustnej i gardła
- działanie odkażające w chorobach skóry
- do pielęgnacji włosów np w szamponie tatarakowo – łopianowym
Obecnie zastosowanie doustne tataraku nie jest zalecane, ze względu na zawartość toksycznego azaronu. Niegdyś tatarak stosowano wewnętrznie, w przypadkach:
- zaburzeniach trawienia
- braku łaknienia
- niedokwaśności żołądka
- wzdęciach
- kolce jelitowej (działa wiatropędnie)
- wrzodach żołądka
- jako środek uspokajający i nasenny
- przyspiesza trawienie i przyswajanie składników pokarmowych
- nasila wydzielanie żółci i wydalanie moczu
- był stosowany jako afrodyzjak
- kiedyś wyrabiano cukierki tatarakowe
Obecnie stosowanie tataraku doustne zostało ograniczone w wielu krajach , ze względu na obecność w olejku odmian tetraploidalnych rakotwórczego β-azaronu, który w badaniach na zwierzętach wywoływał nowotwory dwunastnicy i wątroby.
W Polsce są zwykle spotykane odmiany diploidalne tataraku – nie mają one beta-azaronu i są dopuszczone do obrotu handlowego do stosowania zewnętrznego.
β-azaron – jest głównym składnikiem olejku z kopytnika pospolitego (Asarum europaeum), posiada właściwości bakteriostatyczne, rozszerzające oskrzela, a w w większych dawkach może działać kancerogennie, a nawet halucynogennie.
Trwają badania nad wykorzystaniem tataraku jako bio-pestycydu.
źródła:
- Prof. dr hab.Eliza Lamer-Zarawska Zioła i rośliny lecznicze
- Romuald Czerpak, Agata Jabłońska – Trypuć – Roślinne surowce kosmetyczne
- Antonina Rumińska, Aleksander Ożarowski – Leksykon Roślin Leczniczych
- Andrzej J.Sarwa – Lecznicze smakołyki
- Evaluation of the wound-healing activity and anti-inflammatory activity of aqueous extracts from Acorus calamus L. Guo-bing Shi, Bing Wang, Qiong Wu, Tong-chao Wang, Chang-li Wang, Xue-hui Sun,
Wen-tao Zong, Ming Yan, Qing-chun Zhao, Yu-feng Chen, Wei Zhang - IMPORTANCE AND IMPLEMENTATION OF ESSENTIAL
OIL OF PAKISTANIAN ACORUS CALAMUS LINN.,
AS A BIOPESTICIDE, RAJPUT MUHAMMED TARI, S. NAIMUL-HASAN NAQVI, MUHAMMAD IQBAL CHOUDHARY i AHMED ABBAS, M.A.H. Qadri Biological Research Centre, University of Karachi,
Karachi-75270, Pakistan. Department of Pharmacology, BIPS, Baqai Medical University, Toll Plaza, Gadap Town, Karachi, Pakistan, International Centre for Chemical & Biological Sciences, University of Karachi
